Paluch koślawy, potocznie nazywany haluksem, jest dobrze znaną deformacją stóp. Pacjenci, którzy obserwują postępującą krzywiznę, śmiertelnie boją się operacji, ale jednocześnie zwlekają z wizytą u specjalisty, jakby czekali aż ból uniemożliwi im sprawne poruszanie się. Na szczęście dziś możemy pomóc pacjentom nieinwazyjnie, a operację potraktować jako ostateczność.

Wokół haluksów namnożyło się mnóstwo mitów. Pacjenci najczęściej czerpią wiedzę z Internetu, który tylko je powiela, co często wykorzystują producenci różnych aparatów, nie mających nic wspólnego ze skuteczną terapią. Ważne jest edukowanie pacjentów zarówno w kontekście przyczyn powstawania palucha koślawego, jak i metod terapeutycznych.

W artykule znajdziesz odpowiedzi na dwa kluczowe pytania:

• Jakie są czynniki predysponujące do powstawania haluksów?
• Jak skutecznie i nieinwazyjnie pomóc pacjentom?

O czym musisz wiedzieć przed badaniem stóp pacjenta?

Paluch koślawy tzw. „hallux valgus” to deformacja na poziomie pierwszego promienia stopy i stawu śródstopno-paliczkowego palucha, której objawem jest jego koślawe ustawienie.

Haluksy są wadą wrodzoną, jeśli człowiek rodzi się z paluchem w koślawym ustawieniu. W przypadku pojawienia się deformacji w późniejszym wieku, najczęściej pacjent „wypracował” ją samodzielnie. Dziedziczymy określoną architekturę stopy, która predysponuje do wystąpienia palucha koślawego w sprzyjających warunkach. W dużym stopniu od naszych pacjentów zależy czy wada się rozwinie, czy też nie. Natomiast naszą rolą jest edukowanie ich na ten temat i zachęcanie do profilaktyki.

Czynniki predysponujące do powstania haluksów:

• Zewnętrzne:

  • twarde, płaskie nawierzchnie
  • nieodpowiednie obuwie: buty na wysokim obcasie lub czółenka z wąskim noskiem, które ustawiają stopę w nienaturalny sposób.

Co robią stopom buty na wysokim obcasie?

• Przy 4 cm obcasie obciążenie na przodostopie zmienia się z 43 na 57%, natomiast już przy 7 cm obcasie obciążenie na głowy kości śródstopia wynosi 75% masy ciała, co powoduje przeciążenie przodostopia i obniżenie poprzecznego łuku stopy.
• Pod głowami 2, 3 i czasami 4 kości śródstopia powstają charakterystyczne modzele i odciski.
• Stale podniesiona pięta prowadzi również do przetrwałego przykurczu mięśnia trójgłowego łydki i ścięgna Achillesa, które poprzez taśmę powięziową tylną łączy się z rozcięgnem podeszwowym i pociąga w dół głowy kości śródstopia, tym samym obniżając łuk poprzeczny i powodując młotkowate ustawienie palców.

Co robią stopom buty z wąskim noskiem?

• Z kolei buty z wąskimi noskami powodują odwiedzeniowe (koślawe) ustawienia palucha i przywiedzeniowe ustawienie pozostałych palców. W sytuacji, gdy paluch jest ustawiony w przymusowej, koślawej pozycji, bez możliwości odwodzenia, z zablokowaniem pracy mięśnia odwodziciela palucha, wówczas mięśnie – zginacz długi palucha i prostownik długi palucha –  przyczepiają się do paliczka dalszego palucha. Działają jak cięciwa łuku, pociągając jego część dystalną ku tylno-zewnętrznemu brzegowi stopy, tym samym wyważając staw śródstopno-paliczkowy palucha z każdym krokiem i z każdym odbiciem od podłoża.

• Wewnętrzne:

  • hipermobilność konstytucjonalna – to wrodzona, uogólniona, samoistna, wiotkość torebek i więzadeł stabilizujących stawy, powodująca zwiększony, w odniesieniu do normy, zakres ruchów stawów organizmu. Stawy w HK, w porównaniu do ogólnie przyjętych norm dla wieku, płci i rasy, wykazują nadmierny zakres ruchu. HK rozpoznaje się wówczas, gdy większość stawów w organizmie człowieka, w tym również stawów kręgosłupa, wykazuje nadmierny zakres ruchomości. Ponadto w HK obserwuje się zespół różnych zaburzeń współtowarzyszących, występujących w narządach i tkankach o znacznej zawartości kolagenu.
  • palec i stopa Mortona – mamy do czynienia z dłuższym od palucha palcem drugim, a w stopie Mortona również relatywnie dłuższą drugą kością śródstopia. Taki układ przodostopia powoduje zmianę biomechaniki chodu, odbicie z przyśrodkowej krawędzi palucha. Więcej na temat stopy Mortona przeczytasz tutaj.
  • stopa pronacyjna wg Rothbarta – polega na nieprawidłowym ustawieniu kości skokowej, co z kolei powoduje uniesienie pierwszego promienia – widoczne jedynie w odciążeniu. To powoduje m.in. nadmierną pronację, pozorne płaskostopie.

Podsumowując, jeśli pacjent ma określoną architekturę stopy i dodatkowo nosi nieodpowiednie obuwie, najpewniej będzie miał haluksy. Inna osoba o innej konstrukcji stopy, nosząc buty na wysokich obcasach tego problemu może nie mieć.

Terapia palucha koślawego (haluksów)

Po badaniu stóp i postawieniu diagnozy, przychodzi moment, gdy musimy zaproponować pacjentowi terapię. W przypadku haluksów może to być fizjoterapia manualna, funkcjonalna, powięziowa, kinesiotaping i/lub noszenie indywidualnych wkładek ortopedycznych. Chciałabym się skupić szczególnie na tej ostatniej metodzie.

Wkładki korygujące w przypadku haluksów

To nie jest tak, że gdy widzimy paluch koślawy u pacjenta, automatycznie zalecamy wykonanie wkładek ortopedycznych. Czasami najpierw musimy popracować nad wzmocnieniem odpowiednich partii mięśni w trakcie terapii manualnej lub dobrać odpowiednie ćwiczenia do systematycznego wykonywania w domu. Dopiero później możemy włączyć wkładki, które są doskonałym uzupełnieniem, a potem kontynuacją terapii.

Każda wkładka korygująca uwzględnia specyfikę stopy pacjenta. Są one wykonywane z materiałów o odmiennych właściwościach od amortyzujących przez odciążające, podtrzymujące, podpierające, ale dające podpór dynamiczny umożliwiający prace stóp.

Co więcej, wkładki takie są termoformowalne, co oznacza, że w przypadku poprawy czy wszelkich zmian, możemy je uformować na nowo. Dodatkowo taka wkładka posiada powłokę pokrytą nanocząsteczkami srebra, która przeciwdziała rozwojowi drobnoustrojów. Ich codzienne noszenie, w połączeniu z systematycznym wykonywaniem ćwiczeń zaleconych przez fizjoterapeutę, może uchronić przed koniecznością przeprowadzenia operacji.

W swojej praktyce zawodowej mam przykłady pacjentów, którzy nie wykonywali zaleconych ćwiczeń w domu. Jednak nosili wkładki korygujące i odczuwali wyraźną poprawę w zakresie dolegliwości bólowych. Widoczne było również zatrzymanie się powstawania deformacji.

***

Jeśli chcesz nauczyć się samodzielnie projektować indywidualne wkładki ortopedyczne, skontaktuj się z nami. Prowadzimy kursy i szkolenia z diagnostyki i terapii stóp. www.propedis.pl/wspolpraca

Autor: dr n. med. Joanna Stodolna-Tukendorf, fizjoterapeuta, ortopodolog, trener Pro Pedis Sp. z o.o.