Wady stóp – te rzadsze, widoczne natychmiast po urodzeniu np. stopa końsko-szpotawa, jak i te bardzo powszechne, ujawniające się po pionizacji np. zaburzenia pierwszego promienia sugerujące obraz stopy płasko-koślawej w chorobie Mortona, czy w stopie typu PME /Primus Metatarsus Elewatus/, to najczęściej występujące wady wrodzone, genetyczne, w narządzie ruchu człowieka. Mogą wpływać zatem na funkcje stopy i jej wtórne przeciążenia, a także na statykę i dynamikę całego układu ruchu.
Co ciekawe! Istnieje kilka zaburzeń w obrębie stóp określanych nazwiskiem Mortona i, co niezwykłe, opisanych przez różnych badaczy o takim samym nazwisku. Historycznie od ich nazwisk choroby te wzięły nazwę, co do dzisiaj jest źródłem nieporozumień.
Szczególne znaczenie w podologii i ortopedii mają dwie wady stóp skorelowane z nazwiskiem Mortona – stopa Mortona i palec Mortona. O tym drugim schorzeniu opowiem w kolejnym tekście.
Jako wady wrodzone stanowią najwcześniejszy – dosłownie od pierwszego kroku – czynnik patogenetyczny przeciążeń w obrębie stóp. Są kluczem do zrozumienia jednego z powszechnych mechanizmów prowokowania wtórnych chorób stóp (na przykład palucha koślawego), jak i przeciążeń w wyższych piętrach narządu ruchu u osób dorosłych (na przykład zespół mięśnia gruszkowatego czy zmiany zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa). Stanowią więc znaczący element przeciążający w całym narządzie ruchu.
Stopa Mortona, znana także jako stopa grecka
To wrodzona wada stopy, zwykle obustronna, która występuje u od 10 do nawet 50% populacji (w zależności od źródeł).
Po spojrzeniu na obrazy i rzeźby znane z historii sztuki, stopa Mortona jest zaburzeniem, które towarzyszy człowiekowi od zawsze. Chociaż nie jest to zaburzenie cywilizacyjne, trzeba podkreślić, że przeciążenia cywilizacyjne potęgują jego objawy.
Miejscowe objawy kliniczne
Stopa Mortona jest przyczyną największej ilości dolegliwości bólowych przodostopia, często mylnie rozpoznawanych jako nerwiak Mortona.
Pacjenci odczuwają bolesność przodostopia w czasie chodzenia lub dłuższego stania, zazwyczaj ustępującą w trakcie odpoczynku. Bóle pochodzą z przeciążenia głowy drugiej kości śródstopia lub z ucisku istniejących w tej okolicy modzeli. Narastają podczas ucisku ciężarem ciała lub uciskania palpacyjnego tej okolicy. Oprócz bólu można zauważyć także szereg objawów klinicznych.
1. Skrócenie pierwszej kość śródstopia w stosunku do drugiej
Zauważalne jest wydłużenie drugiej i skrócenie pierwszej kości środstopia. Zauważalne jest „wyprzedzanie” głowy i stawu śródstopno-palcowego drugiego, szczególnie przy maksymalnym biernym zgięciu podeszwowym lub grzbietowym palców stopy i w obrazie RTG.
2. Hipermobilność pierwszego promienia śródstopia
Dotyczy zarówno stawu śródstopno-paliczkowego palucha, jak i stawu śródstopno-klinowatego. Hipermobilność tych stawów można obserwować głównie u osób młodych ze stopą Mortona, gdyż przeciążenia związane z nieprawidłową dynamiką szybko prowadzą do koślawienia osi stawu śródstopno-paliczkowego palucha i wczesnych zmian zwyrodnieniowych. Te z kolei, w późniejszym okresie, są przyczyną hipomobilności stawu.
3. Modzele stóp
To zrogowaciałe masy naskórkowe, które tworzą charakterystyczne zgrubienia i wyrośla na podeszwie stóp. W chorobie Mortona typowo występują pod głową drugiej i trzeciej kości śródstopia oraz na przyśrodkowej powierzchni palucha. Są skutkiem przeniesienia punktu podporu stopy z pierwszej na drugą kość śródstopia podczas wolnego chodu i stania, a w fazie aktywnego odbicia, podczas szybkiego chodu i biegu, na przyśrodkową powierzchnię palucha. Często pozornie sugerują płaskostopie poprzeczne.
4. Zaburzenia biomechaniki stopy w statyce – pozorne płaskostopie
Podczas stania i wolnego chodu (poniżej 60 kroków na minutę), przy dłuższej drugiej kości śródstopia w stosunku do pierwszej, następuje przeciążenie drugiego i trzeciego promienia stopy. Nie dochodzi natomiast do prawidłowego obciążania promienia pierwszego, w tym palucha. „Cofnięty” pierwszy staw śródstopno-paliczkowy powoduje, że podczas stania oraz w trakcie propulsji paluch traci możliwość odbicia od podłoża, a większość siły odbicia przejmuje głowa dłuższej, drugiej kość śródstopia, drugi staw śródstopno-paliczkowy i palec drugi – prowadząc do ich przeciążeń. Widocznym skutkiem nieprawidłowego obciążania głowy drugiej i często trzeciej kości śródstopia jest modzel na ich wysokości pod podeszwą stopy, jak i obraz płaskostopia poprzecznego.
Ze względu na niewielką wydolność mięśnia zginacza palców II-V, chód jest nieefektywny, w skrajnych przypadkach bez propulsji. Można określić go jako „chodzenie na łyżwach”. Z kolei obniżona stabilizacja lub hipermobilność dolnego stawu skokowego, powoduje w pozycji stojącej hiperpronację stopy i wizualny brak lub zmniejszenie sklepienia podłużnego. Ponieważ rutynowo nadal bada się stopę w pozycji stojącej, a nie w dynamice, stopa Mortona jest nagminnie mylona ze stopą płaską.
5. Zaburzenia biomechaniki stopy w dynamice
Zaburzenia w dynamice kończyn są najbardziej znaczącym skutkiem nieprawidłowości budowy stopy w tym zaburzeniu. Mechanizm obciążania przodostopia w pozycji stojącej ulega zmianie podczas szybkiego chodu lub biegu. Czynności te wymagają aktywnego odbicia z palucha, będącego najważniejszą strukturą odpowiedzialną za propulsję stopy. Aby „wysunąć” paluch przed palec drugi i umożliwić efektywny jego kontakt z podłożem, kończyna dolna wykonuje dwa manewry.
Po pierwsze ustawia się w rotacji zewnętrznej, po drugie dokonuje pronacji stopy. Pierwszy ruch zachodzi aż w stawie biodrowym, drugi w stawie skokowym dolnym. Powyższe mechanizmy umożliwiają z jednej strony „wysunięcie” palucha do przodu, z drugiej przyspieszenie kontaktu pierwszego promienia z podłożem, pomimo istniejącej wady budowy stopy, kontakt palucha z podłożem jest niezbędny do efektywnego szybkiego chodzenia i biegania.
Niestety mechanizmy te niosą określone konsekwencje. Rotacja zewnętrzna stopy i nieosiowe, boczne obciążanie palucha powoduje, obok wspomnianego już charakterystycznego modzela na jego przyśrodkowej powierzchni, wyważanie palucha w stawie śródstopno-paliczkowym w kierunku koślawości, aż do powstania obrazu hallux valgus.
Kolejnym poważnym skutkiem jest niestabilność przyśrodkowo-boczna stopy. Jak przy wspomnianym chodzeniu na łyżwach, stopy podczas szybkiego chodu i biegu naprzemiennie przechylają się w kierunku pronacji i supinacji przeciążając więzadła boczne i przyśrodkowe stawu skokowego. W zależności od czynników indywidualnych pacjent może chodzić bardziej na zewnętrznych lub wewnętrznych krawędziach stóp, lub chodem kołyszącym. Nawet jeśli obie kończyny są równej długości, jedna z nóg zachowuje się tak, jakby była krótsza. Zmienia to determinanty chodu dotyczące stawów biodrowych i miednicy i powoduje przeniesienie przeciążeń na kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy, obręcz barkową i odcinek szyjny. W pozycji stojącej niestabilny staw skokowy dolny najczęściej ustawia się w pronacji, sugerując obraz stopy płasko-koślawej.
Następnym elementem patologicznym jest przeciążanie mięśnia gruszkowatego, odpowiedzialnego za ustawianie przy każdym kroku kończyny dolnej, w tym stopy, w rotacji zewnętrznej. Stanowi to jeden z powszechnych mechanizmów powstawania zespołu mięśnia gruszkowatego.
Stopa Mortona – jakie zaburzenia może powodować?
Zgodnie z doniesieniami wielu autorów choroba, Mortona może być przyczyną zaburzeń i chorób stóp o charakterze przeciążeniowym, takich jak:
- koślawość palucha,
- koślawość stawu skokowego,
- hipermobilność i przeciążenie stawu śródstopno-palcowego palucha oraz stawu skokowego dolnego,
- płaskostopie poprzeczne,
- płaskostopie podłużne elastyczne,
- tzw. zapalenie rozcięgna podeszwowego prowokujące ostrogę piętową,
- złamania marszowe kości stopy,
- palce młotkowate,
- modzele i odciski,
- choroby paznokcia palucha (paznokieć wrastający, wkręcający, rurkowaty)
Warto podkreślić, że wiele z wymienionych zaburzeń, będących następstwem choroby Mortona, było do tej pory niewłaściwie uważane za skutek przeciążeń cywilizacyjnych lub następstwo zaburzeń genetycznych. Dotyczy to na przykład palucha koślawego.
Konieczność właściwego rozpoznawania stopy Mortona ma znaczenie szczególnie w aspekcie nagminnego diagnozowania jej jako stopy płaskiej lub płasko-koślawej i przepisywania wkładek z twardym podparciem łuku podłużnego. W przypadku stopy Mortona jest to oczywista nieprawidłowość, gdyż leczenie jej wymaga indywidualnie dobranego podparcia pierwszego promienia.
O Stopie Mortona oraz innych schorzeniach mówię dużo więcej w kursie ORTOPODOLOGIA.
Sprawdź koniecznie, co jeszcze możesz dzięki niemu zyskać!
SPRAWDZAM!Masz pytania dotyczące artykułu? Chcesz się podzielić swoim doświadczeniem w tym zakresie?
Poniżej znajdziesz miejsce na Twój komentarz 🙂 Zapraszamy!
Tylko co z tym zrobić???……
Świetny materiał! Uwielbiam się z Wami uczyć i odświeżać wiedzę! Pozdrawiam serdecznie